Η κοινωνική δικτύωση στο Ίντερνετ και τα κοινωνικά δίκτυα στο web δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν μετά τη μετάβαση από το λεγόμενο web 1.0, όπου ο χρήστης απλά επισκέπτονταν σελίδες χωρίς μεγάλες δυνατότητες δικής του συνεισφοράς στο web 2.0. Η εξέλιξη αυτή μετέβαλε τη δομή και ανάπτυξη του Παγκόσμιου Ιστού με πολλούς τρόπους, με τα κοινωνικά δίκτυα να συνιστούν ενδεχομένως τη σημαντικότερη αλλαγή.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στοιχείο των κοινωνικών δικτύων του web αποτελεί το γεγονός ότι η ανάπτυξη τους ξεκίνησε από τους ίδιους τους χρήστες. «Τα κοινωνικά δίκτυα γεννήθηκαν από κάτω προς τα πάνω, δεν είναι προϊόν κάποιας εταιρείας και άλλαξαν το Διαδίκτυο ποικιλοτρόπως.», εξηγεί ο Δρ. Γιώργος Μητακίδης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και επικεφαλής του RISEPTIS - Research and Innovation for Security, Privacy and Trustworthiness in the Information Society.. Μάλιστα, από ένα σημείο και μετά, όταν πλέον έγιναν δημοφιλή στους χρήστες και απέκτησαν την ιδιαίτερη δυναμική που τα χαρακτηρίζει σήμερα, κατέστησαν η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ των web 1.0 και web 2.0.
Παροδικό φαινόμενο ή ζωτικό κομμάτι του Διαδικτύου;
Ένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν εξετάζοντας τα κοινωνικά δίκτυα στο web είναι ο βαθμός στον οποίο συνιστούν μία μόδα, μία τάση της εποχής και πρόσκαιρο φαινόμενο της εξελικτικής πορείας του Ίντερνετ. «Τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπάρχει λόγος να αμφιβάλλει κανείς ότι είναι κάτι που θα συνεχίζει να αυξάνεται και να παγιώνεται, τα ποσοστά χρήσης και συμμετοχής στην Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι εντυπωσιακά», σχολιάζει ο κ. Μητακίδης.
Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν ξεπεράσει πλέον τον στενό κλοιό μιας περιορισμένης σε αριθμό ομάδας και αφορούν τους χρήστες όλων των στρωμάτων και επιπέδων. Σε πολλές χώρες του εξωτερικού, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν έρθει στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής, με τον
Μπάρακ Ομπάμα να αποτελεί την πιο χαρακτηριστική περίπτωση πολιτικού που χρησιμοποίησε και εκμεταλλεύτηκε προς όφελός του το μέσο σε τόσο μεγάλο βαθμό. Μάλιστα, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, όπως εξηγεί ο κ.
Μητακίδης, «σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τα κοινωνικά δίκτυα ως ένα δίαυλο επικοινωνίας που παρακάμπτει τα παραδοσιακά κανάλια, όπως το κόμμα και τα συνδικάτα, απευθυνόμενος απευθείας στον κόσμο, παραπέμποντας κατά κάποιο τρόπο σε μια πιο άμεση μορφή δημοκρατίας».
Οι λόγοι που θα κάνουν ένα χρήστη να συμμετέχει σε ένα κοινωνικό δίκτυο στο web είναι πολλοί, κάποιοι από τους οποίους προϋπήρχαν ως μέρος της καθημερινότητας. Ο σχολιασμός σε κοινωνικό επίπεδο για παράδειγμα, το λεγόμενο «κουτσομπολιό», είναι μία τέτοια περίπτωση. Ταυτόχρονα, υπάρχουν λόγοι που οφείλονται καθαρά στη φύση και τα χαρακτηριστικά του Διαδικτύου, όπως η συμμετοχή στο εικονικό περιβάλλον του Second Life, όπου οι χρήστες φτιάχνουν ένα καινούργιο εαυτό, συμπεριφέρονται διαφορετικά και δημιουργούν κοινωνικά δίκτυα με γνώμονα την ψηφιακή εικόνα, ενώ συμμετέχουν σε αυτά με τρόπους που δεν ήταν παλαιότερα εφικτοί.
Μεταξύ των δύο αυτών άκρων, υπάρχουν και οι κοινότητες ανθρώπων που έχουν κοινά ενδιαφέρονται και εκμεταλλεύονται τα χαρακτηριστικά του μέσου για να μοιραστούν και να αναπτύξουν περαιτέρω το ενδιαφέρον τους. Οι δυνατότητες του μέσου είναι τόσο μεγάλες, όπως αναφέρει ο κ. Μητακίδης, που επιτρέπει μέχρι και σε μουσικές κοινότητες να συναντηθούν στο web και να «παίξουν» μαζί μουσική χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία των ατόμων στον ίδιο χώρο.
Σε ότι αφορά τις όποιες, θετικές ή αρνητικές, επιπτώσεις της χρήσης και συμμετοχής των κοινωνικών δικτύων του web σe κοινωνικό επίπεδο, ο κ. Μητακίδης επισημαίνει ότι βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή τέτοιων κοινωνιολογικών αναλύσεων. Ένα από τα πρώτα συμπεράσματα ωστόσο, που έχουν καταλήξει οι ερευνητές, είναι ότι τα δίκτυα αυτά φαίνεται να ισχυροποιούν τους λεγόμενους «ασθενείς δεσμούς» μεταξύ των ανθρώπων, εκείνων δηλαδή που αφορούν κοινωνικές σχέσεις έξω από την οικογένεια και τους στενούς συγγενείς, τους «ισχυρούς δεσμούς». Οι τελευταίοι, αντίθετα φαίνεται να ισχυροποιούνται από την χρήση κινητών.
Ασφάλεια και αξιοπιστία
Από τα κύρια θέματα που απασχολούν τους ειδικούς και ερευνητές, είναι αυτό της ασφάλειας των δεδομένων, του χρήστη και της γενικότερης αξιοπιστίας των κοινωνικών δικτύων. Έχουν υπάρξει πολλά περιστατικά που πλήττουν το μέσο σε ότι αφορά την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων, τα οποία ωστόσο δε δικαιολογούν σε καμία περίπτωση την τάση «δαιμονοποίησης» του, όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά ο κ. Μητακίδης. «Σαφώς και υπάρχουν μειονεκτήματα, υποθέσεις πορνογραφίας, εθισμού και εξάρτησης, αλλά σε καμία περίπτωση δεν νοείται δαιμονοποίηση του Ίντερνετ και αρνητική αντιμετώπιση όπως παρατηρείται συχνά στη χώρα μας».
Παράλληλα με την αξιοπιστία των δικτύων, ακόμη σημαντικότερο και πολύπλοκο είναι το ζήτημα των προσωπικών δεδομένων που δημοσιεύουν οι ίδιοι οι χρήστες και ο βαθμός που αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς. Σε πρόσφατο δημοσίευμα της γαλλικής εφημερίδας Le Figaro, ο δημοσιογράφος απέστειλε ανοιχτή επιστολή σε τυχαίο χρήστη του Facebook, παραθέτοντας εκπληκτικές λεπτομέρειες για την προσωπική του ζωή, μόνο από τα γραπτά και τις φωτογραφίες που ο ίδιος είχε δημοσιεύσει σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.
Συζητήσεις στην Ε.Ε.
Ακόμη ένα θέμα που απασχολεί σήμερα την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι αυτό της χρήσης των προσωπικών δεδομένων των χρηστών και της online συμπεριφοράς τους από τους παρόχους υπηρεσιών πρόσβασης στο Ίντερνετ. Σήμερα, οι πάροχοι πωλούν αυτά τα στοιχεία σε εταιρείες που αποστέλλουν στοχευμένα emails με βάση τις ιστοσελίδες που επισκέπτονται οι χρήστες και τις προτιμήσεις τους όπως σκιαγραφούνται στις περιηγήσεις τους στο Διαδίκτυο. Άξονας των συνομιλιών είναι η διάρκεια για την οποία οι εταιρείες θα διατηρούν αρχείο των κινήσεων και προτιμήσεων των χρηστών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ζητήσει από τις εταιρείες να κρατούν τα στοιχεία μέχρι έξι μήνες, ενώ η Yahoo έχει κάνει αρχικά λόγο για 18μηνο και η Google για εννέα μήνες.
«Τα ζητήματα αυτά δεν υπήρχαν την εποχή του Web 1.0, κύριο χαρακτηριστικό τότε ήταν η ανωνυμία» εξηγεί ο κ. Μητακίδης. Σήμερα, λειτουργούν εταιρείες που ασχολούνται με το λεγόμενο «Profiling», τη συγκέντρωση δηλαδή στοιχειών σχετικά με διάφορες δραστηριότητες ενός χρήστη, είτε από τα όσα ο ίδιος έχει δημοσιεύσει σε διάφορες ιστοσελίδες, είτε από τα όσα έχουν δημοσιεύσει άλλοι για αυτόν, αλλά και από τα όσα προκύπτουν για τον χρήστη από το υπάρχον δημοσιευμένο υλικό. Ταυτόχρονα, το υλικό αυτό δεν διαγράφεται εύκολα, ενδεχομένως και καθόλου. «Από τη στιγμή που κάποιος δημοσιεύσει μια φωτογραφία στο Facebook, αυτή ταξιδεύει με χίλιους τρόπους, ακόμη κι αν τη σβήσει ο ίδιος από το προφίλ του ή ακόμη κι αν κάποιος σβήσει το προφίλ του από την υπηρεσία, τα όσα έχει δημοσιεύσει δεν χάνονται», αναλύει ο κ. Μητακίδης.
Προς μια κεντρική διαχείριση των πληροφοριών;
Μία από τις ιδέες που επεξεργάζονται οι ερευνητές σχετικά και που διατυπώθηκε από τον Sir Tim Berners-Lee, τον «πατέρα» του www, του πρωτοκόλλου δηλαδή μεταφοράς δεδομένων πάνω στο οποίο στηρίζεται όλο το Διαδίκτυο, αφορά την ίδρυση και καθιέρωση μιας «αξιόπιστης αρχής κεντρικής διαχείρισης», από όπου οι χρήστες θα επιλέγουν τις πληροφορίες που θα δίνουν και σε ποιους θα τις δίνουν, ενώ παράλληλα θα έχουν τη δυνατότητα να σβήσουν ό,τι επιθυμούν.
Ένα από τα ζητούμενα για τους ερευνητές της Επιστήμης του Ιστού είναι η ανεύρεση της ισορροπίας ανάμεσα στην ελευθερία που προσφέρει η ανωνυμία του χρήστη και την ευθύνη που προκύπτει από τις πράξεις του στο Διαδίκτυο. «Αυτές είναι δύο έννοιες αντικρουόμενες» εξηγεί ο καθηγητής. «Δεν θέλουμε να μας παρακολουθούν «φακελώνουν» συστηματικά (και να πουλάνε τους φακέλους σε τρίτους!)όταν επισκεπτόμαστε σελίδες στο Διαδίκτυο, εκτός όταν εμείς δεχόμαστε σαν όρο το να δώσουμε κάποια στοιχεία», καταλήγει ο κ. Μητακίδης.
Άρθρο του Παναγιώτη Αθανάσαινα από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Αναρτήσεις
