Ένας ομαδικός τάφος ερμητικά κλειστός

«... βγήκα ψηλά και πλάγιασα σε πέτρα σε λιθάρι
κι εκεί ήταν μνήμα κλέφτικο, θαμμένο παλικάρι
δεν τόειδα και το πάτησα απάνω στο κεφάλι
κι ακούω το μνήμα να βογγά βαριά ν’ αναστενάζει:
για πάρε μάνα μ’ το κορμάκι μου και θάψτο στο χωριό μου..»
Δημοτικό τραγούδι

Tα φαντάσματα του Νίκου Ζαχαριάδη, του Γούσια (Γιώργκ Βοντίτσιου) και του Μήτσου Βλαντά πλανώνται πάνω από την ακριτική Φλώρινα, εκεί όπου τον Φεβρουάριο του 1949 οδήγησαν τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) σε μια από τις πλέον οδυνηρές ήττες του που σηματοδότησε τη οριστική συντριβή του ένοπλου κινήματος του ΚΚΕ λίγους μήνες μετά στον Γράμμο.

Στις παρυφές της ακριτική πόλης, επτακόσιοι και πλέον νεκροί βρίσκονται παραχωμένοι σε ένα χωράφι, όπου μαχητές του ΔΣΕ ετάφησαν μετά τη μάχη της Φλώρινας κρατώντας ανοιχτή μια πληγή του εμφυλίου πολέμου. Είναι ίσως ο μοναδικός γνωστός ομαδικός τάφος σε όλη την Ευρώπη που παραμένει ερμητικά κλειστός, δείγμα ότι οι συνέπειες της αδελφοκτόνας σύγκρουσης δεν έχουν εξαλειφθεί εξήντα χρόνια μετά.

Μυστικό οι 713 νεκροί

Νύχτα 11ης Φεβρουαρίου 1949. Ισχυρή δύναμη του ΔΣΕ υπό τ διοίκηση του Γούσια και την πολιτική καθοδήγηση του Βλαντά επιτίθεται στη Φλώρινα με σκοπό να την καταλάβει και να την ανακηρύξει πρωτεύουσα της «Ελεύθερης Ελλάδας». Η μάχη με τις δυνάμεις του Εθνικού Στρατού (ΕΣ) και της Χωροφυλακής που υπερασπίζονταν την πόλη ήταν λυσσώδης και τελείωσε μια μέρα αργότερα με υποχώρηση των αντάρτικων μονάδων.

Ο ΔΣΕ άφησε στο πεδίο της σύγκρουσης 713 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, πολλοί εξ αιτών αμούστακα παιδιά που είχαν στρατολογηθεί βίαια κατά την επίσης αποτυχημένη επιχείρηση κατάληψης της Νάουσας. Οι απώλειες του Εθνικού Στρατού ήταν 44 νεκροί και 35 τραυματίες.

Αφού οι αντάρτες ετράπησαν σε φυγή, ο στρατός συγκέντρωσε τους νεκρούς του αντιπάλου και με μπουλντόζες τους έθαψε σε μεγάλο ομαδικό τάφο στην τοποθεσία «Άγιος Γεώργιος», στην άκρη της πόλης.

Έκτοτε η Φλώρινα, τυλιγμένη στο σάβανο της τραγωδίας, έκρυψε στα σπλάχνα της το φοβερό μυστικό, για το οποίο όλοι συζητούσαν χαμηλόφωνα, αλλά ουδείς τολμούσε να μιλήσει ανοιχτά.

Η μετεμφυλιακή περίοδος υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή στην περιοχή, καθώς οι συνέπειες της σύγκρουσης πολλαπλασιάστηκαν από το ενδεχόμενο ενοχοποίησης με αντεθνικά χαρακτηριστικά κάθε διαφορετικής προσέγγισης - λόγω και του μακεδονικού ζητήματος. Η έκφραση οποιασδήποτε συμπάθειας για τους ηττημένους ήταν απαγορευμένη, ο φόβος της στοχοποίησης μεγάλος. Η πόλη, κλεισμένη στον εαυτό της προκειμένου να επιβιώσει, δεν τολμούσε να ανοίξει συζήτηση για τέτοιο θέμα ακόμη και έως τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.

Τότε για πρώτη φορά τέθηκε ζήτημα στο δημοτικό συμβούλιο Φλώρινας από τον πρόεδρό του κ. Τάσο Βασιλείου, που έφερε πρόταση να χαρακτηριστεί το χωράφι με τον ομαδικό τάφο «χώρος ειδικού προορισμού». Όπως λέει, η πρόταση όχι μόνο δεν συζητήθηκε αλλά δεν την ψήφισαν ούτε μέλη της παράταξής του. Ο κ. Βασιλείου επισημαίνει τον ρόλο του παντοδύναμου τότε μητροπολίτη Αυγουστίνου Καντιώτη: «Ο Καντιώτης έδειξε σε αυτό το θέμα μικροψυχία, επειδή σκεπτόταν σαν πολιτικός που δεν είχε να κερδίσει τίποτα».

Ανέγερση μνημείου

Κάποιοι συγγενείς αγνοούμενων ανταρτών μετέβαιναν κατά καιρούς στη Φλώρινα και άναβαν κρυφά ένα κερί στο χωράφι, με την ελπίδα ότι στον ομαδικό τάφο ήταν ο δικός τους άνθρωπος. Σκέψη βεβαίως για εκταφή και αναγνώριση των νεκρών δεν γινόταν.

Το ΚΚΕ και άλλες δυνάμεις της Αριστεράς επιδόθηκαν σε αγώνα για τ μετατροπή του χωραφιού σε ιστορικό χώρο, αλλά η έκταση ανήκει σε ιδιώτη, που ζητάει οικονομικά ανταλλάγματα τα οποία κρίνονται ασύμφορα από τους διεκδικητές Κατά καιρούς το ΚΚΕ οργανώνει εκδηλώσεις στον χώρο και μάλιστα τοποθετεί επιτύμβιες στήλες τις οποίες όμως καταστρέφουν άγνωστοι.

Η οικονομολόγος κ. Κατίνα Λατίφη, που έχει ξεκινήσει διαδικασία συγκέντρωσης υπογραφών για την ανάδειξη του χώρου, αφήνει αιχμές εναντίον του ΚΚΕ για τους χειρισμούς του και λέει πως «η αριστερά είναι υπεύθυνη που ξέχασε τόσα χρόνια τα παιδιά της».

Σε κάθε περίπτωση, η Φλώρινα κουβαλάει επί μισό και πλέον αιώνα ένα βαρύ φορτίο. Ο δήμαρχός της κ. Στέφανος Παπαναστασίου λέει ότι ο χρόνος έχει ωριμάσει για να διευθετηθεί η εκκρεμότητα. Πώς θα γίνει αυτό; «Ο δήμος έχει συγκροτήσει φάκελο για την τροποποίηση της πολεοδομικής μελέτης. Το χωράφι θα μετατραπεί σε χώρο πρασίνου και με αυτόν τον τρόπο ανοίγει ο δρόμος για την ανέγερση μνημείου».

Άρθρο του Σταύρου Τζίμα στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (31/3/09)