Ένας ιος γρίπης όπως ο σημερινός

O Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε το 1918 με 9 εκατομμύρια νεκρούς. Η ισπανική γρίπη που ξέσπασε την ίδια χρονιά είχε 40 εκατομμύρια θύματα. Ηταν η χειρότερη από τις τρεις παγκόσμιες επιδημίες γρίπης του 20ού αιώνα (1918, 1957 και 1968) και η χειρότερη πανδημία οποιουδήποτε τύπου που έχει καταγραφεί στην ιστορία. Ο ιός που την προκάλεσε δεν προήλθε από τους χοίρους, αλλά από τα πτηνά. Ηταν όμως ένας ιός H1N1, όπως ο σημερινός.

Ο Η1Ν1 ήταν ένας ιός των πτηνών μέχρι το 1918, και η ισπανική γρίπη ήταν εκείνη που τον μετέτρεψε σε ανθρώπινο στέλεχος.

Στην πραγματικότητα, η ισπανική γρίπη οφείλει το όνομά της στη λογοκρισία (Οι χώρες που είχαν εμπλακεί στον πόλεμο δεν έδιναν πληροφορίες για την επιδημία προκειμένου να μην πέσει το ηθικό των στρατιωτών, κι έτσι οι μόνες πληροφορίες ήταν εκείνες που δημοσιεύονταν στον ισπανικό Τύπο) και όχι στην προέλευσή της: το πρώτο κρούσμα καταγράφηκε στο Καμπ Φένστον του Τέξας, στις 4 Μαρτίου 1918. Τον επόμενο μήνα είχε διαδοθεί πια σε όλη τη βόρεια Αμερική και είχε φτάσει στην Ευρώπη, με τους αμερικανούς στρατιώτες.

Το πρώτο κρούσμα του δεύτερου φονικού κύματος καταγράφηκε στις 22 Αυγούστου στο γαλλικό λιμάνι της Βρέστης, μια από τις βασικές εισόδους των αμερικανικών στρατευμάτων. Ο ιός μετατράπηκε σε δολοφόνο. Προκαλούσε ταχύτατα πνευμονία και ο θάνατος ερχόταν δύο ημέρες μετά τα πρώτα συμπτώματα.

Στο Καμπ Ντίβενς της Μασαχουσέτης, έξι ημέρες μετά την καταγραφή του πρώτου κρούσματος υπήρχαν ήδη 6.674 μολυσμένοι. Οι εστίες επεκτείνονταν σε όλες σχεδόν τις κατοικημένες περιοχές του κόσμου, με πρώτα τα λιμάνια, και η ασθένεια μεταδιδόταν μέσω των οδικών αρτηριών. Μόνο στην Ινδία έχασαν τη ζωή τους 12 εκατομμύρια άνθρωποι.

Πριν από τέσσερα χρόνια, ο συνταξιούχος γιατρός Γιόχαν Χάλτιν και η ομάδα του γενετιστή Τζέφρι Τάουμπενμπεργκερ κατόρθωσαν να απομονώσουν τα γονίδια του ιού από τους πνεύμονες ενός από τα θύματά του, μιας παχύσαρκης γυναίκας που πέθανε το 1918 σε ένα χωριό της Αλάσκας. Το υλικό διατηρήθηκε καλά χάρη στο κρύο.

Αποκαλύφθηκε έτσι ότι ο ιός του 1918 δεν είχε κανένα γονίδιο ανθρώπινου τύπου. Ηταν ένας ιός της γρίπης των πτηνών. Περιείχε όμως 25 μεταλλάξεις που τον ξεχώριζαν από ένα χαρακτηριστικό ιό της γρίπης των πτηνών. Και ανάμεσα σ' εκείνες τις μεταλλάξεις πρέπει να περιλαμβάνονταν εκείνες που επέτρεψαν την προσαρμογή του στο ανθρώπινο είδος. Οπως έγινε γνωστό, ο ιός της ισπανικής γρίπης πολλαπλασιάζεται 50 φορές ταχύτερα από τη συνηθισμένη γρίπη, μια ημέρα μετά τη μόλυνση, και 39.000 φορές ταχύτερα ύστερα από τέσσερις ημέρες. Ο ιός σκοτώνει όλα τα ποντίκια του εργαστηρίου σε διάστημα μικρότερο της μιας εβδομάδας.

Οι επιστήμονες αναρωτήθηκαν στη συνέχεια ποιες μεταλλάξεις του ιού της ισπανικής γρίπης θα μπορούσαν να εμποδίσουν τη μετάδοση μεταξύ ανθρώπων. Το συμπέρασμά τους ήταν ότι είναι αρκετές δύο μεταλλάξεις στην αιμαγλουτινίνη του (το Η του Η1Ν1). Οι ίδιες αυτές μεταλλάξεις, λειτουργώντας αντίστροφα, θα ήταν αρκετές για να προσδώσουν σε έναν ιό των πτηνών την ικανότητα να μεταδίδεται μεταξύ ανθρώπων.

Η αιμαγλουτινίνη είναι ο παράγων που προσδίδει σε έναν ιό την ιδιαιτερότητά του. Το σημαντικό δεν είναι τόσο οι αριθμοί που συνοδεύουν την Η (Η5, Η1.), όσο η ακριβής διάταξη των αμινοξέων της.

Οι δύο βασικές μεταλλάξεις επηρεάζουν την αλληλεπίδραση της Η με τους υποδοχείς της στα ζωικά κύτταρα, που είναι δύο ειδών: άλφα-2,3 ή άλφα-2,6.

Οι ιοί της γρίπης των πτηνών ενώνονται κατά προτίμηση με τον υποδοχέα άλφα-2,3, που συναντάται σε υψηλές ποσότητες στα κύτταρα του εντέρου των πτηνών. Οι ανθρώπινοι ιοί, αντίθετα, ενώνονται πιο αποτελεσματικά με τους άλφα-2,6, που συναντώνται στο αναπνευστικό σύστημα των ανθρώπων.

Πηγή: El Pais

Το σενάριο της ταυτόχρονης οικονομικής κρίσης και της πανδημίας γρίπης.

Την ώρα που ο κόσμος αντιμετωπίζει τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων δεκαετιών και το ενδεχόμενο μιας πανδημίας γρίπης, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ 2009 επισημαίνει ότι η πολυπλοκότητα της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας είναι πιθανόν να μας καταστήσει περισσότερο ευάλωτους από ποτέ στις καταστροφές.

Ωστόσο η αλληλεξάρτηση δεν είναι πάντοτε αρνητική. Η πολυπλοκότητα της παγκόσμιας οικονομίας σημαίνει ότι ο κίνδυνος μπορεί να κατανεμηθεί και συχνά να αμβλυνθεί πιο εύκολα.

Τα πολύπλοκα συστήματα τείνουν να είναι περισσότερο ευπροσάρμοστα. Eάν το ένα σταματήσει να λειτουργεί, άλλα τμήματα του δικτύου μπορούν να αναλάβουν το βάρος.

Σύμφωνα με τη θεωρία των δικτύων, πολύπλοκα διαφοροποιημένα συστήματα συχνά δίνουν μεγαλύτερη σταθερότητα. Αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου.

"Αν και αυτό βοηθά ένα σύστημα να εκτονώνεται μέσω μικρών σοκ, εκθέτει επίσης τη λειτουργία του σε μεγάλα συστημικά σοκ", έγραφε σε έκθεσή του το 2005 ο Ραγουράμ Ρατζάν, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και σύμβουλος του πρωθυπουργού της Ινδίας Μανμοχάν Σινγκ. "Είναι πιθανόν αυτές οι εξελίξεις να δημιουργήσουν μια ισχυρότερη (ωστόσο μικρή) πιθανότητα καταστροφικής αποσύνθεσης".

Ένα σημαντικό ζήτημα είναι το αποκαλούμενο "φαινόμενο της πεταλούδας" σε αλληλοεξαρτώμενα συστήματα, που οργανώνονται γύρω από κόμβους κλειδιά. Εάν ένας από αυτούς πληγεί, ολόκληρο το οικοδόμημα μπορεί να καταρρεύσει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η ζημία από την κρίση των ενυπόθηκων δανείων είχε τόσο καταστροφικές συνέπειες στις μεγάλες επενδυτικές τράπεζες. Και ενώ η εξειδίκευση στις παγκόσμιες αλυσίδες τροφοδοσίας απέφερε σημαντικά οφέλη ως προς την αποτελεσματικότητα, τις κατέστησε ταυτόχρονα περισσότερο ευάλωτες. Η διάσπαση ενός κομβικού σημείου στην αλυσίδα τροφοδοσίας μπορεί να επιφέρει δραματική και απρόβλεπτη αναταραχή σε ολόκληρο το σύστημα.

Για τον λόγο αυτόν οι τιμές που λειτουργούν ως ημιαγωγοί στην παγκόσμια οικονομία σχεδόν διπλασιάσθηκαν μετά τον σεισμό της Ταϊβάν το 1999 και για τον ίδιο λόγο ο τυφώνας Κατρίνα προκάλεσε αναταραχή στις παγκόσμιες χρηματαγορές.

Αναλυτές θεωρούν επίσης ότι μια και μόνη τρομοκρατική επίθεση μπορεί να έχει δυσανάλογα μεγάλες συνέπειες , εάν έχει ως στόχο ένα σημείο κλειδί στο παγκόσμιο σύστημα τροφοδοσίας - για παράδειγμα ένα μεγάλο λιμάνι.

Η πολυπλοκότητα που καθιστά τα οικονομικά σοκ εν δυνάμει πιο επικίνδυνα σημαίνει επίσης ότι οι πανδημίες είναι καταστροφικότερες.

Αναλυτές επισημαίνουν ότι όταν ο "Μαύρος Θάνατος", η επιδημία της πανώλης, έπληξε τον 14ο αιώνα την Ευρώπη, σκοτώνοντας το εν τρίτον του πληθυσμού, η κοινωνία δεν κατέρρευσε, διότι τα οικονομικά και τα κοινωνικά συστήματα ήταν σχετικά απλά και απομονωμένα από τα σοκ.

Αντίθετα, η πανώλη που έπληξε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 2ο αιώνα, με αντίστοιχες απώλειες, προκάλεσε χάος, καθώς η ρωμαϊκή κοινωνία ήταν περισσότερο περίπλοκη και οικονομικά εξελιγμένη.

Στη σύγχρονη κοινωνία, εάν σημεία κλειδιά πληγούν από επιδημία, οι συνέπειες θα είναι δυσανάλογα μεγάλες. Τα κομβικά αυτά σημεία μπορεί να είναι πρόσωπα ουσιαστικά για τη λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας- γιατροί, οδηγοί φορτηγών, μηχανικοί, λιμενεργάτες.

Και όπως και στην οικονομική κρίση, η συμπεριφορά του πλήθους, ο πανικός και η διασπορά ανακριβών ή ατελών πληροφοριών, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα αρνητικές αντιδράσεις, επιδεινώνοντας την καταστροφή.

Στην έκθεσή του για τους παγκόσμιους κινδύνους (2007) το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ φαντάζεται τις συνέπειες μιας ταυτόχρονης πανδημίας και κρίσης ρευστότητας, ένα σενάριο απολύτως φανταστικό.

Το αποτέλεσμα θα είναι "ένα ισχυρό πλήγμα στην παγκοσμιοποίηση, η οποία με τη σειρά της αντανακλά το πλήγμα στην παγκόσμια ζήτηση". Η ενίσχυση του μιλιταρισμού και των τάσεων αυταρχισμού σε ολόκληρο τον κόσμο επαναπροσδιορίζει, σύμφωνα με την έκθεση, τη διεθνή γεωπολιτική κατάσταση.

Τα γεγονότα των αμέσως επομένων μηνών θα δείξουν πόσο ακριβές μπορεί να είναι ένα τέτοιο σενάριο.

ΑΠΕ-Reuters

Η Ισλανδική λύση στην κρίση είναι γυναικείου φύλου

Οι γυναίκες της Ισλανδίας κατηγορούν τους άνδρες για τη χρηματοπιστωτική κρίση που γονάτισε τη χώρα. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι φαβορί στις βουλευτικές εκλογές είναι μια γυναίκα, η Γιοχάνα Σιγκουρνταρντοτίρ, που εκτελεί ήδη χρέη πρωθυπουργού.

«Η κρίση δημιουργήθηκε από άνδρες», λέει η Χάλα Τομασντοτίρ, πρώην γενική διευθύντρια του εμπορικού επιμελητηρίου, που παραιτήθηκε πριν από δύο χρόνια για να ιδρύσει τη δική της εταιρεία, μαζί με την τραπεζίτη Κριστίν Πετουρσντοτίρ. «Πρόκειται πάντα για τους ίδιους ανθρώπους. Το 99% από αυτούς πήγαν στο ίδιο σχολείο, οδηγούν τα ίδια αυτοκίνητα, φορούν τα ίδια ρούχα και έχουν τις ίδιες συνήθειες. Αυτοί μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση, και το διασκέδασαν πολύ».

Η οικονομική κατάσταση της χώρας είναι πολύ κρίσιμη. Η ανεργία εκτινάχθηκε από το 1,2 στο 10%. Το καλοκαίρι, υπάρχουν φόβοι ότι θα φτάσει το 17%. Ο πληθωρισμός ξεπερνά το 15%, το νόμισμα της χώρας σημειώνει ελεύθερη πτώση και η έξοδος από το τούνελ δεν φαίνεται πουθενά.

Η Audur Capital, την οποία ίδρυσαν η Χάλα και η Κριστίν, είναι σήμερα μια από τις λίγες εταιρείες του ισλανδικού χρηματοπιστωτικού τομέα, ίσως η μόνη, που παρουσιάζει κέρδη. «Φέραμε γυναικείες αξίες στον χρηματοπιστωτικό τομέα», τονίζει η 40χρονη Χάλα, που όπως όλοι οι Ισλανδοί είναι γνωστή με το μικρό της όνομα. Η εταιρεία δεν ενδιαφέρεται για επενδύσεις που φέρνουν γρήγορα κέρδη. Οι δύο γυναίκες προτιμούν να μιλούν για «κέρδη με αρχές». Τα υπόλοιπα παραπέμπουν στους ανταγωνισμούς μεταξύ των ανδρών για το ποιος έχει το μεγαλύτερο γεννητικό όργανο.

Οι γυναίκες της Ισλανδίας διεκδικούν τώρα μεγαλύτερο ρόλο στη διακυβέρνηση της χώρας. Το νέο αστέρι είναι η 66χρονη Σιγκουρνταρντοτίρ, που έχει τη φήμη τίμιας και μετριοπαθούς πολιτικού. Στις αρχές του περασμένου Φεβρουαρίου διαδέχθηκε τον Γκέιρ Χάαρντε στην πρωθυπουργία κι έγινε η πρώτη γυναίκα που αναλαμβάνει αυτό το πόστο στην Ισλανδία. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το 60% με 70% των πολιτών θα ήθελαν να τη δουν να ηγείται της χώρας και μετά τις εκλογές, ανεξαρτήτως της σύνθεσης της κυβέρνησης.

«Ο κόσμος εδώ είναι πολύ κουρασμένος και πολύ καχύποπτος απέναντι στο παλιό σύστημα», λέει ο συγγραφέας Χαλγκριμούρ Χέλγκασον, που έγραφε για τις προοπτικές χρεοκοπίας της χώρας ήδη πριν από δέκα χρόνια. «Η Γιοχάνα μας κατέπληξε όλους».

Η κομψή ασπρομάλλα πολιτικός είναι μέλος του κοινοβουλίου εδώ και 31 χρόνια και έχει υπηρετήσει πολλές φορές ως υπουργός κοινωνικών υποθέσεων. Παρά ταύτα, εξακολουθεί να ενσαρκώνει την επιθυμία των Ισλανδών για μια νέα αρχή. Δεν έχει κηλιδωθεί από κανένα σκάνδαλο και απολαμβάνει της πλήρους εμπιστοσύνης των πολιτικών. Από τότε που ανέλαβε την εξουσία, δεν έχει δώσει καμιά συνέντευξη, ούτε σε εφημερίδα ούτε στην τηλεόραση. Δεν επιζητεί την προβολή, αλλά την έχει κατακτήσει προ καιρού, όταν δήλωσε ανοιχτά ότι είναι λεσβία.

Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα λαμβάνει στις δημοσκοπήσεις 35%, το μεγαλύτερο ποσοστό που έχει λάβει ποτέ ένα κόμμα στην Ισλανδία. Το Ανεξάρτητο Κόμμα, που έμεινε στην εξουσία χωρίς διακοπή για 18 χρόνια, λαμβάνει το 26%. Στην Ισλανδία μιλούν πολύ αυτές τις ημέρες για μια νέα κουλτούρα και καινούργιες αξίες. Και οι γυναίκες θέλουν να αποτελέσουν το σύμβολο αυτών των αξιών. Τα 5 από τα 11 μέλη του μεταβατικού υπουργικού συμβουλίου της Γιοχάνα είναι γυναίκες - το μεγαλύτερο ποσοστό στην ιστορία της χώρας.

Μια απ' αυτές είναι η υπουργός Παιδείας και Επιστήμης, η 33χρονη Κατρίν Γιακομπσντοτίρ. Είναι αντιπρόεδρος των Πρασίνων και μαζί με τον υπουργό Οικονομικών Στεϊνγκριμούρ Σίγκφουσον θα ηγηθούν του κόμματος σε μια συμμαχία με τους σοσιαλδημοκράτες. «Η διαχείριση της κρίσης πρέπει να είναι πράσινη», τονίζει. Είναι οι γυναίκες καλύτερες στη διακυβέρνηση της χώρας; «Είχαμε συνηθίσει στις παλιές δομές, τώρα πρέπει να δούμε τα πράγματα διαφορετικά».

Πηγή: Der Spiegel

Αμήχανη η Δύση απέναντι στη Ρωσία

Οι 28 ηγέτες των ισάριθμων χωρών - μελών της δυτικής συμμαχίας δαπάνησαν πολύ χρόνο στην πρόσφατη σύνοδο του Στρασβούργου (απ' όπου και η φωτογραφία) για να πείσουν τους Τούρκους να άρουν το βέτο τους για τον νέο γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ και υποβάθμισαν τις σχέσεις με τη «ρωσική αρκούδα».

Η κυβέρνηση Ομπάμα λέει πως θέλει να πατήσει το πλήκτρο του reset για τη Ρωσία, αλλά το ΝΑΤΟ παραμένει διχασμένο για τη στάση που πρέπει να κρατήσει.

Σε πρόσφατο άρθρο του στην επιθέωρηση The National Interest, ο Ρίτσαρντ Μπετς από το Council on Foreign Relations και το Πανεπιστήμιο Κολούμπια αναφέρεται στην κρίση ταυτότητας που διέρχεται το ΝΑΤΟ. Oπως λέει, η Συμμαχία προσπαθεί να ανταποκριθεί σε τρεις ρόλους που συχνά συγκρούονται μεταξύ τους. Ο ένας είναι να συγκρατεί συγκρούσεις που σημειώνονται έξω από τα σύνορά του. Ο δεύτερος είναι να συσπειρώνει τις φιλελεύθερες χώρες της Δύσης. Και ο τρίτος είναι να διαχειρίζεται τη μετασοβιετική κληρονομιά.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ζωτικής σημασίας και για τη Ρωσία, αφού της αναλογεί το μισό του διμερούς της εμπορίου και το 80% των εξαγωγών της. Τελευταία, η Μόσχα έχει υιοθετήσει ένα συμφιλιωτικό τόνο και αντιμετωπίζει θετικά την πολιτική του Ομπάμα. Η Ουάσινγκτον και η Μόσχα έχουν συμφωνήσει προς το παρόν να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για το πιο συγκεκριμένο και πιο εύκολο πρόβλημα που τις χωρίζει: τη μείωση των στρατηγικών όπλων, που μπορεί να οδηγήσει σε πιο περίπλοκες συζητήσεις για την πυραυλική άμυνα και το Ιράν.

Η Ρωσία εξακολουθεί πάντως να πιέζει για θεμελιώδεις αλλαγές στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα για μια νέα «αρχιτεκτονική ασφαλείας» που θα αντικαταστήσει το ΝΑΤΟ και τον ΟΑΣΕ.

Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Πολωνία και άλλα πρώην μέλη του ανατολικού μπλοκ, υποστηρίζουν ότι η Μόσχα προσπαθεί απλώς να διχάσει το δυτικό στρατόπεδο. Αλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία, πιστεύουν ότι οι ιδέες της Ρωσίας πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.

«Η Ρωσία θέλει ευθύτητα», τόνισε τον περασμένο μήνα ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ σε ομιλία του στις Βρυξέλλες. «Δεν καταλαβαίνουμε γιατί το ΝΑΤΟ επεκτείνεται. Δεν καταλαβαίνουμε γιατί η στρατιωτική του υποδομή μετακινείται προς τα σύνορά μας».

Το πρόβλημα του φρέσκου νερού ΤΩΡΑ , στον κόσμο

Η ανατροπή του προέδρου της Μαδαγασκάρης τον περασμένο μήνα ήταν εν πολλοίς αποτέλεσμα της έλλειψης νερού... στη Νότια Κορέα. Ένας νοτιοκορεατικός όμιλος, ο Daewoo, υπέγραψε συμφωνία ενοικίασης των μισών καλλιεργήσιμων εδαφών της Μαδαγασκάρης προκειμένου να παράγει τρόφιμα για τους Νοτιοκορεάτες, που έχουν μεγάλο πρόβλημα νερού. Οι όροι της συμφωνίας προκάλεσαν οργή στο νησί, ο πρόεδρος αναγκάστηκε να παραιτηθεί και η πρώτη ενέργεια του διαδόχου του ήταν να ακυρώσει τη συμφωνία.

Τρεις εβδομάδες νωρίτερα, στην άλλη άκρη του πλανήτη, ο κυβερνήτης της Καλιφόρνια Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ είχε κηρύξει την πολιτεία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, απειλώντας να επιβάλει δελτίο στο νερό.

Οι τοπικές ελλείψεις νερού πολλαπλασιάζονται. Η Αυστραλία πάσχει εδώ και μια δεκαετία από ξηρασία. Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική, που εξαρτώνται από την υδροηλεκτρική ενέργεια, διαπιστώνουν συχνά ότι το νερό δεν φτάνει για να λειτουργήσουν σωστά τα μηχανήματα. Στην Κεντρική Ασία, έχει αντληθεί τόσο πολύ νερό από τους ποταμούς που τροφοδοτούν την Αράλη, ώστε η λίμνη στέρεψε τη δεκαετία του '80 και μόλις τώρα αρχίζει να ανακάμπτει.

Οι τοπικές ελλείψεις, που προκαλούνται από την κακοδιαχείριση ή τα περιφερειακά προβλήματα, δεν οδηγούν όμως κατ' ανάγκη σε μια παγκόσμια κρίση νερού. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2007, οι περισσότερες χώρες εκτός του Κόλπου χρησιμοποιούσαν λιγότερο από το ένα πέμπτο του νερού που λαμβάνουν. Τόσο η Λατινική Αμερική όσο και η Αφρική χρησιμοποιούσαν λιγότερο από το 6%. Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, φαίνεται πως όλα τα προβλήματα με το νερό έχουν τοπικό χαρακτήρα.

Το πρόβλημα με αυτό το συμπέρασμα, είναι ότι κανείς δεν ξέρει πόσο νερό μπορούν να χρησιμοποιούν οι άνθρωποι με ασφάλεια. Δεν μπορεί βέβαια να είναι το 100%, αφού νερό χρειάζονται και τα άλλα πλάσματα της φύσης. Σε πολλές περιοχές, το ασφαλές ποσοστό μπορεί να είναι 20%, όσο δηλαδή χρησιμοποιεί κατά μέσο όρο η Ασία. Πολλά εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο το νερό επιστρέφει στο σύστημα. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται σήμερα κινούνται επικίνδυνα προς το όριο ασφαλείας, και σε μερικές περιπτώσεις το ξεπερνούν. Πολλά μεγάλα ποτάμια, όπως ο Ρίο Γκράντε, ο Κολοράντο και ο Κίτρινος Ποταμός, δεν φτάνουν πια στη θάλασσα. Και οι πληθυσμοί των ψαριών στις λίμνες και τους ποταμούς έχουν μειωθεί από το 1970 κατά 30%.

Δύο γεγονότα έχουν συμβάλει στην πίεση που ασκείται στο νερό.

Το ένα είναι η δημογραφία. Τα τελευταία 50 χρόνια, καθώς ο πληθυσμός του πλανήτη αυξήθηκε από 3 σε 6,5 δισεκατομμύρια, η χρήση του νερού σχεδόν τριπλασιάστηκε. Με βάση τις σημερινές εκτιμήσεις, ο πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί κατά 2 ακόμη δισεκατομμύρια μέχρι το 2025 και 3 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050. Η ζήτηση νερού θα αυξηθεί αναλόγως. Η ακόμη περισσότερο, αφού η μεγαλύτερη διαφορά στη χρήση νερού δεν προκαλείται από τον απόλυτο αριθμό των ατόμων αλλά από την αλλαγή της διατροφής και των συνηθειών.

Το δεύτερο γεγονός είναι οι κλιματικές αλλαγές. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου επιταχύνει τον υδρολογικό κύκλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μακρότερες περιόδους ξηρασίας ανάμεσα σε εντονότερες περιόδους βροχών. Τα φυτά αναπτύσσονται με διαφορετικό τρόπο, τα δάση καίγονται πιο εύκολα.

Για να επιλυθεί το πρόβλημα, πρέπει το νερό να χρησιμοποιείται με αποτελεσματικότερο τρόπο. Οι κυβερνήσεις όμως παρουσιάζουν πολύ κακές επιδόσεις στον τομέα αυτό. Και οι αγρότες, που χρησιμοποιούν το 70-80% του νερού, δυσκολεύονται να κάνουν την οικονομία που απαιτείται. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, η αλλαγή των αρδευτικών μεθόδων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της αποτελεσματικότητας κατά 30%.

Η βιομηχανία βρίσκεται από πολλές πλευρές μπροστά από τις κυβερνήσεις. Μεγάλες εταιρείες αναψυκτικών, έχουν βάλει στόχο να μειώσουν τις ποσότητες νερού που χρησιμοποιούν για την παραγωγή των προϊόντων τους. Κι αυτό είναι ένα πρώτο βήμα σε μια μεγάλη και δύσκολη πορεία, που μόλις αρχίζει.

Πηγή: The Economist

Ο Θαλής, το πηγάδι και η κοινή λογική

H σύγχρονη επιστήμη έχει μια σχέση αντιπαλότητας με την κοινή λογική, τη θεωρεί ανεξέταστη, μη ορθολογική, και γι’ αυτό μια κατώτερη μορφή γνώσης. Ο Αϊνστάιν εξέφρασε χαρακτηριστικά αυτή τη στάση: «Η κοινή λογική είναι μια συλλογή προκαταλήψεων που αποκτά κανείς μέχρι τα δεκαοχτώ του». Ο μεγάλος επιστήμονας, βέβαια, παρακάμπτει κάτι ουσιώδες: ότι ακόμη κι ο ευφυέστερος των ανθρώπων δεν μπορεί ποτέ να απαλλαγεί πλήρως από τις «προκαταλήψεις» του – ούτε μετά τα δεκαοχτώ του! Οι πολιτικές πεποιθήσεις του Αϊνστάιν, λ. χ., ή οι μάλλον εκκεντρικές συμπεριφορές του ως συζύγου, δεν ήταν το ίδιο ορθολογικά θεμελιωμένες όπως οι επιστημονικές θεωρίες του!

Η συμπεριφορά μας ως κοινωνικά όντα ερείδεται αναπόδραστα, κατά μη εξαλείψιμο τρόπο, στην κοινή λογική – σε άτυπους κανόνες συμπεριφοράς που ρυθμίζουν την ανθρώπινη συνύπαρξη. Θέλουμε δεν θέλουμε μετέχουμε της κοινής λογικής. Πρώτα μαθαίνουμε να μιλάμε και μετά αναλύουμε τη γλώσσα μας. Πρώτα αποκτούμε εμπειρική εξοικείωση με τον κόσμο και μετά τον υπάγουμε στην αναλυτική σκέψη μας.

Από τότε που οι οικονομολόγοι πήραν στα σοβαρά τους θεσμούς εντός των οποίων αναπτύσσεται η οικονομική δραστηριότητα, άρχισαν να αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα των άτυπων κανόνων συμπεριφοράς που τη διαπερνούν – λ. χ. τους τύπους εμπιστοσύνης που επιδεικνύουν οι άνθρωποι στις συναλλαγές τους. Διαπιστώνουμε την αξία της κοινής λογικής όταν αυτή θραύεται – όταν η επιταγή μένει ακάλυπτη, η υπόσχεση δεν υλοποιείται, ο δάσκαλος προπηλακίζεται, η βιβλιοθήκη πυρπολείται.

Η κοινή λογική δεν είναι μόνο άτυποι κανόνες συμπεριφοράς, είναι και ενεργητική μετοχή στην κοινή εμπειρική πραγματικότητα. Ο Πλάτων αναφέρει την περίπτωση του αμόρφωτου κοριτσιού από τη Θράκη, το οποίο ξέσπασε στα γέλια όταν είδε τον αστρονόμο Θαλή να πέφτει στο πηγάδι ενώ παρακολουθούσε τα ουράνια σώματα. «Ήταν τόσο πρόθυμος να μάθει τι υπήρχε στον ουρανό», αναφώνησε η κοπέλα, «που του διέφυγε τι υπήρχε στα πόδια του». Η κοινή λογική εδώ έχει να κάνει με την κοινώς αναγνωρίσιμη εμπειρική πραγματικότητα, την οποία τείνει να αποστρέφεται η αφηρημένη σκέψη. Ο μορφωμένος Θαλής, απορροφημένος στην αστρονομική του παρατήρηση, αγνόησε το πηγάδι, στο οποίο κανείς λογικός άνθρωπος, όσο αμόρφωτος κι αν είναι, δεν θα ’θελε να πέσει!

Το δίδαγμα από την ιστορία αυτή το αναδεικνύει υπέροχα η Χάνα Αρεντ: η αφηρημένη σκέψη, ιδιαίτερα όταν καθίσταται ιδεοληπτική, συχνά αποκόπτεται από την κοντινή κοινή εμπειρία, προκειμένου να επιτρέψει στο μακρινό «όλον», το «πραγματικό», το «αληθινό», να εμφανιστεί. Ο, τι είναι εμπειρικά πλησίον απομακρύνεται, ό, τι είναι θεωρητικά απόμακρο εμφανίζεται. Σε αυτό, νομίζω, συνίσταται η πολιτική σημασία της κοινής λογικής και της ανάγκης για την υπεράσπισή της στην Ελλάδα, σήμερα.

Τι νόημα έχει να μιλάμε για «πράσινη ανάπτυξη» όταν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε ούτε τα σκουπίδια; Πόσο πιστευτοί υπερασπιστές της «αξιοκρατίας» είναι οι αρχηγοί των δύο μεγάλων κομμάτων, όταν το κύριο προσόν για την ανάδειξη στο ηγετικό αξίωμά τους ήταν το επώνυμό τους. Πώς θα αποκτήσουμε σύγχρονη δημόσια διοίκηση όσο αυτή διοικείται από κομματανθρώπους; Πώς θα χτίσουμε εύρωστη οικονομία όταν ασυλλόγιστα συσσωρεύουμε δημόσιο χρέος; Πώς θα δημιουργήσουμε καλά πανεπιστήμια όταν αυτά καταλαμβάνονται με την παραμικρή αφορμή;

Αυτή είναι η αξία της κοινής λογικής: μας καλεί να μην αγνοούμε την εμπειρική πραγματικότητα, να μην εγκλωβιζόμαστε σε αυτο-εξυπηρετικές ιδεοληψίες, καταπραϋντικούς μύθους, ψυχολογικές θωρακίσεις και ψευδαισθησιογόνες ουτοπίες – να μην παραμυθιαζόμαστε. Όποιος δεν θέλει να πέσει στο πηγάδι, καλείται να κάνει αυτό που συμβούλευε ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν: «Κοίτα, μη σκέφτεσαι». Κοίτα το χάλι μιας χώρας που φλερτάρει με την οικονομική χρεοκοπία, κοίτα την παρακμή των θεσμών, κοίτα την παραλυσία του κράτους, κοίτα τη θλιβερή ποιότητα του πολιτικού προσωπικού, κοίτα την αναξιοπρέπεια που έχει διεισδύσει στη ζωή σου… Κοίτα, άκου, μυρίσου, άγγιξε.

Όχι, δεν προκύπτουν συνταγές πολιτικής συμπεριφοράς από την κοινή λογική. Έχει δίκιο ο Γιώργος Παγουλάτος («ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 5/4/2009) να μας θυμίζει την ύπαρξη διαφορετικών ερμηνειών για τα πολιτικά προβλήματα. Το «διά ταύτα» δεν προκύπτει αυτομάτως σε μια υγιή δημοκρατία. Αυτός όμως είναι ένας αφηρημένος συλλογισμός. Όποιος συντονίζεται με την εμπειρική πραγματικότητα γύρω του γνωρίζει ότι, στην Ελλάδα, σήμερα, το μείζον δεν είναι, π. χ., η σχέση κράτους - αγοράς, ο κύριος άξονας της πολιτικής διαμάχης στις προηγμένες δημοκρατίες, αλλά κάτι πολύ πιο θεμελιώδες: να απαλλαγούμε από την αθλιότητα στην οποία έχουμε περιέλθει – τόσο απλά. Όταν ασυλλόγιστα έχεις πέσει στο πηγάδι, μπορείς φυσικά να κοιτάς χαζοχαρούμενα τα άστρα, αλλά, αν διαθέτεις κοινό νου, μάλλον θέλεις να βγεις.

Άρθρο του Χαρίδημου Κ. Τσουκα (htsoukas@alba. edu. gr) στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ο κ. Χ. Τσούκας που είναι καθηγητής στο ALBA και στο University of Warwick.

Δύσκολοι καιροί για .... συνδικάτα.

Σε μια Ευρώπη που χαρακτηρίζεται από κοινωνικές παραδόσεις που διαφέρουν από χώρα σε χώρα, η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία συνδικάτων -στην οποία ανήκουν 82 συνδικάτα από 36 χώρες- προσπαθεί να συντονίσει την απάντηση στην κρίση.

Οι επόμενες διαδηλώσεις που οργανώνει η Συνομοσπονδία είναι στις 14 Μαϊου στη Μαδρίτη, στις 15 Μαϊου στις Βρυξέλλες και στις 16 Μαϊου στο Βερολίνο και την Πράγα. Ο στόχος είναι να υπάρξουν πανευρωπαϊκές, και όχι μεμονωμένες απαντήσεις στα προβλήματα που δημιουργεί η κρίση. «Ολοι συμφωνούμε σε ορισμένες διαπιστώσεις», λέει ο γενικός γραμματέας της Συνομοσπονδίας Τζον Μονκς, που τάσσεται εναντίον του προστατευτισμού και του εθνικισμού. «Τα σχέδια ανάκαμψης, όταν υπάρχουν, είναι ανεπαρκή, το κοινωνικό ζήτημα δεν έχει ισχυρή παρουσία και η ευρωπαϊκή απάντηση είναι αδύναμη».

Οι απεργίες που έγιναν στις αρχές Φεβρουαρίου στη Βρετανία, με σύνθημα «οι αγγλικές δουλειές στους Άγγλους», προκάλεσαν ανησυχία. «Έπρεπε να καταγγείλουμε τους κινδύνους του προστατευτισμού, χωρίς να στιγματίσουμε κανέναν, όπως και να καταγγείλουμε τις επιχειρήσεις που δεν προσφέρουν ίση μεταχείριση σε όλους τους εργαζομένους, ανεξαρτήτως της χώρας προέλευσής τους», τονίζει ο Μονκς.

Είναι γεγονός πάντως πως είναι δύσκολο να γίνουν κοινοί αγώνες, με δεδομένες τις διαφορές που υπάρχουν. «Η Γαλλία διαθέτει ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος, κάτι που δεν ισχύει σε άλλες χώρες», εξηγεί ο Γάλλος Ζοέλ Ντεκαγιόν, από τα ηγετικά στελέχη της Συνομοσπονδίας. «Στην Τσεχική Δημοκρατία, για παράδειγμα, το επίδομα ανεργίας χορηγείται μόλις για τρεις ή τέσσερις μήνες. Στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, η μισή οικονομία είναι αδήλωτη και δεν παρέχει καμιά κοινωνική προστασία».

«Στις σκανδιναβικές χώρες είναι σπάνιο τα συνδικάτα να αντιτίθενται στο κλείσιμο μιας επιχείρησης», σημειώνει ο Μαρσέλ Γκρινιάρ, εκπρόσωπος του γαλλικού συνδικάτου CFDT στην εκτελεστική επιτροπή της Συνομοσπονδίας. «Αν η επιχείρηση πρέπει να κλείσει, θα κλείσει. Αυτό που χρειάζεται είναι να προστατευθούν οι εργαζόμενοι. Στη Γαλλία, αντίθετα, η αντίσταση θα είναι σθεναρή».

Τα γερμανικά και τα σκανδιναβικά συνδικάτα καταφεύγουν πολύ σπανιότερα από άλλα σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Όταν η Συνομοσπονδία θέλησε λοιπόν να οργανώσει μια σειρά διαδηλώσεων στην Ευρώπη, οι Σουηδοί απέρριψαν την πρόταση να γίνει διαδήλωση και στη Στοκχόλμη. «Δεν το συνηθίζουμε», είπαν.

Σύμφωνα με τον Τζον Μονκς, «σε χώρες όπου η παράδοση του κοινωνικού διαλόγου είναι ισχυρή, όπως η Ολλανδία, η Αυστρία και οι σκανδιναβικές χώρες, τα πράγματα θα πάνε καλύτερα», αλλά σε άλλες υπάρχουν ενδείξεις σκλήρυνσης. Στην Ισπανία, ο κοινωνικός διάλογος κατέρρευσε και η κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει τους κοινωνικούς εταίρους να τον επαναλάβουν. Στην Ιταλία, το συνδικάτο CGIL κατήγγειλε τα άλλα δύο μεγάλα συνδικάτα που υπέγραψαν συμφωνίες με τον Μπερλουσκόνι και οργάνωσε ξεχωριστή διαδήλωση στις 4 Απριλίου. Αλλά και στη Γερμανία, η κλασική διαπραγμάτευση δείχνει να φτάνει στα όριά της. Το συνδικάτο IG Metall ζητά ένα νέο σχέδιο ανάκαμψης και τη δημιουργία ενός κρατικού ταμείου 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για τη συμμετοχή στο κεφάλαιο των βιομηχανικών ομίλων.

Πηγή: Le Monde

Επιστολές Καραθεοδωρή στο υπ. Παιδείας

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους θα κατατεθεί μεγάλος αριθμός επιστολών του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (1873-1950), που αγόρασε το υπουργείο Παιδείας σε πρόσφατη δημοπρασία του οίκου «Π. Βέργος» στην Αθήνα. «Είναι η αλληλογραφία ανάμεσα στον Καραθεοδωρή και τον καθηγητή Αρτουρ Ρόζενταλ (1887-1959), επιστολές στα γερμανικά που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για τους ερευνητές», είπε στην «Κ» η κ.α Ευγενία Κεφαλληναίου, πρόεδρος του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών του υπουργείου Παιδείας. Το υπουργείο Παιδείας κατόρθωσε να αγοράσει τις 38 επιστολές σε σχετικά προσιτή τιμή (29.900 ευρώ) προωθώντας την πολιτική αγοράς σημαντικών κειμηλίων ή ιστορικών τεκμηρίων. Στην ίδια δημοπρασία, το υπ. Παιδείας αγόρασε και ένα άλλο ιστορικό αρχείο με θέμα την Ύδρα στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Ορισμένα από τα αποκτήματα πηγαίνουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη και άλλα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Δύο μεγάλες μορφές

Οι επιστολές, που ανήκαν σε ιδιωτική συλλογή, φέρουν την υπογραφή C. Caratheodory και γράφτηκαν σε δύο χρονικές περιόδους. Το 1916-17, όταν δούλευε το έργο του «Μαθήματα Πραγματικών Συναρτήσεων» που εκδόθηκε το 1918 (και αλληλογραφούσε για το θέμα αυτό με τον Ρόζενταλ στη Γοτίγγη και στο Μόναχο) και το 1938-39 όταν επρόκειτο να κυκλοφορήσει η τρίτη αναθεωρημένη έκδοση του ιδίου έργου. Οι επιστολές αφορούν επίσης τη «Θεωρία του Μέτρου», μία εργασία του Ρόζενταλ για τη συμβολή του Καραθεοδωρή στην επιστήμη των Μαθηματικών. Στη δεύτερη ενότητα των επιστολών, από τα τέλη της δεκαετίας του ’30, διαφαίνεται η αγωνία του Ρόζενταλ να διαφύγει στις ΗΠΑ, όπου και εγκαταστάθηκε και συνέχισε το ακαδημαϊκό του έργο. Στη συλλογή που αγόρασε το υπ. Παιδείας περιλαμβάνονται επίσης ταχυδρομικά δελτάρια, 20 επιστολές πλήρεις με τους φακέλους τους και μία επιστολή του Καραθεοδωρή προς την κ. Ρόζενταλ το 1938.

Η απόκτηση αυτού του αρχείου έχει ήδη χαιρετισθεί με μεγάλη ικανοποίηση από τους πολλούς θαυμαστές του έργου του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, όπως είναι ο Σύνδεσμος των Φίλων του. Είναι σημαντικό να εμπλουτίζεται στην Ελλάδα το υλικό που αφορά αυτήν την κορυφαία προσωπικότητα.

Νίκος Βατόπουλος ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (29/1/08)

«Εάν θέλεις να φτάσεις έως το άπειρο, γνώρισε το πεπερασμένο σε όλες τις εκφράσεις του» Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής

Τα μαθηματικά αποτελούν πεδίο έντονων συναισθημάτων με διαφορετική αντιμετώπιση από τον κάθε ενασχολούμενο με αυτά. Οι περισσότεροι τα αντιμετωπίζουν ως μία επίπονη διαδικασία που είναι υποχρεωμένοι να υποστούν ώστε να προάγουν τη μόρφωσή τους. Άλλοι, λιγότεροι συνήθως, αποκτούν μια ιδιαίτερη σχέση με το αντικείμενο που τους δίδει απίστευτα ερεθίσματα για την ανάπτυξη αλλά και την κατανόησή τους. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η μαθηματική διανόηση εφαρμόζεται καθημερινά σε πάμπολλες πτυχές της ζωής με τους περισσότερους να αγνοούν την ύπαρξη αλλά και τη χρησιμότητά τους.

Ένας από τους ανθρώπους που γοητεύτηκε από την ύπαρξή τους αλλά και γοήτευσε με την προσφορά του στην επιστήμη, είναι ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ο άνθρωπος που γοήτευσε τον Αϊνστάιν, που συνεργάστηκε με πολύ μεγάλους μαθηματικούς της εποχής του, που δημιούργησε δικό του θεώρημα, που αποτέλεσε ένας από τους μεγαλύτερους θετικούς επιστήμονες του 20ου αιώνα, γεννήθηκε σαν σήμερα(12/9) πριν από 135 χρόνια.

O Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ένας από τους ταγούς της μαθηματικής επιστήμης και της θεωρητικής φυσικής ανά την υφήλιο στον 20ό αιώνα, αποτελεί πρόσωπο- ορόσημο για την ελληνική επιστημονική κοινότητα. Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873 όπου ο πατέρας του είναι πρεσβευτής της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι γονείς του ήταν Έλληνες. O πατέρας του, Στέφανος Καραθεοδωρή, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε νομικά, ήταν γόνος της μεγάλης οικογένειας των Καραθεοδωρή. Ο Στέφανος Καραθεοδωρή, αφού αντιπροσώπευε πολλές φορές την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εισήλθε τελικά στη διπλωματική υπηρεσία της Υψηλής Πύλης ως γραμματέας και αργότερα ως πρεσβευτής της στις Βρυξέλλες, στην Πετρούπολη και στο Βερολίνο. Η μητέρα του ονομαζόταν Δέσποινα Πετροκοκκίνου και καταγόταν από τη Χίο. Όλη η οικογένεια των Καραθεοδωρή καταγόταν από το Βοσνοχώρι, προάστιο της Ανδριανούπολης στη σημερινή Ανατολική Θράκη. Οι κάτοικοι του Βοσνοχωρίου μετά τη μικρασιατική καταστροφή, εγκαταστάθηκαν στο Αχυροχώρι, το οποίο μετονομάστηκε σε Νέα Βύσσα.

Ο Κωνσταντίνος μεγάλωσε σε ένα αριστοκρατικό περιβάλλον. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες, όπου ο πατέρας του ήταν πρεσβευτής από το 1875. Μιλούσε Ελληνικά και Γαλλικά σαν μητρικές του γλώσσες. Το 1879 χάνει τη μητέρα του με αποτέλεσμα η ανατροφή του να αναληφθεί εξ' ολοκλήρου από τη γιαγιά του, Ευθαλία Πετροκοκκίνου.

Φοιτά στη Σχολή της Ριβιέρας και του Σαν Ρέμο. Στο γυμνάσιο των Βρυξελλών, από όπου αποφοιτά, αισθάνεται την αμεσότητα με τη γεωμετρία δείχνοντας από τότε ότι η σχέση του με τα μαθηματικά θα είναι δια βίου.

Ένας διαγωνισμός μαθηματικών έμελλε να είναι η απαρχή της απέραντης «διαδρομής» του, μέσα στον κόσμο των μαθηματικών και των ασυνεχών διαφορικών εξισώσεων. Και στα δύο χρόνια που έλαβε μέρος στο διαγωνισμό κατέλαβε την πρώτη θέση. Τη δεύτερη χρονιά μάλιστα δεν απονεμήθηκε άλλο βραβείο πέρα από το δικό του, καθώς τέθηκε προς λύσιν ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα που μόνος αυτός κατάφερε να λύσει.

Όνειρό του, η ενασχόληση με τα μαθηματικά. Ο πατέρας του θεωρεί τη μαθηματική επιστήμη «επάγγελμα χωρίς μέλλον». Δεν τον αφήνει να σπουδάσει την αγαπημένη του επιστήμη και ο Κωνσταντίνος, ακολουθώντας την πατρική προτροπή, εγγράφεται (1891) στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου (Ecole Militaire de Belgique), από την οποία αποφοιτά ως αξιωματικός του Μηχανικού.

Τον Ιούλιο του 1895 δέχεται την πρόσκληση του θείου του, Αλεξάνδρου Στεφάνου Καραθεοδωρή, ο οποίος ήταν γενικός διοικητής της Κρήτης, και τον επισκέπτεται στα Χανιά. Εκεί θα γνωρίσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μια γνωριμία που θα καταλήξει σε μια επιστήθια και μακρόχρονη φιλία.

Το φθινόπωρο του 1898 μεταβαίνει στην Αίγυπτο καθώς είχε προσληφθεί ως βοηθός μηχανικός, από τη Βρετανική εταιρεία που κατασκεύαζε τα φράγματα του Ασουάν και του Ασιούτ. Ο ελεύθερός του χρόνος αφιερωνόταν στη μελέτη επιφανών μαθηματικών όπως ο C. Jordan και ο Salmon-Fiedler. Την εποχή αυτή δημοσιεύει και την πρώτη εργασία του στα ελληνικά με τίτλο «Η Αίγυπτος» ενώ παράλληλα μελετούσε την κατασκευή των πυραμίδων.

Έτσι, λοιπόν το 1900 πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού και να αφοσιωθεί στα αγαπημένα του μαθηματικά. Το μόνο που απέμενε ήταν η επιλογή του πανεπιστημίου. Καταληκτική επιλογή ήταν το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου όπου εγγράφηκε σε ηλικία 27 ετών. Εκεί δίδασκαν μερικοί από τους καλύτερους μαθηματικούς της εποχής, όπως ο Σβαρτς (Schwarz) και ο Φρομπένιους (Frobenius). Μετά από λίγο καιρό συμμετείχε στο σεμινάριο του Schwarz, όπου γνώρισε τον Σμιτ (Schmidt) με τον οποίο συνδέθηκε σε όλη του τη ζωή. Το 1902, παρακινούμενος από τον Schmidt μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπου δίδασκαν τρεις μεγάλοι της μαθηματικής επιστήμης, ο Κλάιν (Klein), ο Χίλμπερτ και ο Μινκόφσκι.

Δημήτρης Νίκογλου ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ο Καραθεοδωρή, οι Ναζί και η Ακαδημία Αθηνών

«Τα παραπάνω βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με ανακριβείς κατηγορίες και αυθαίρετες και μειωτικές για τον Καραθεοδωρή απόψεις που υπάρχουν στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο της κυρίας Μαρίας Γεωργιάδου. Η Ακαδημία Αθηνών τίμησε τον μεγάλο Ελληνα, εκλέγοντάς τον ως το πρώτο τακτικό μέλος της, αμέσως μετά την ίδρυσή της στις 28 Νοεμβρίου 1926».

Το απόσπασμα είναι η τελευταία παράγραφος της πρόσφατης απόφασης της Συγκλήτου της Ακαδημίας Αθηνών για μία από τις καλύτερες βιογραφίες που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα, αλλά φαίνεται πως η Ακαδημία Αθηνών έχει άλλη γνώμη. Η συγκεκριμένη βιογραφία (μάλιστα, πρώτα εκδόθηκε στα αγγλικά, το 2004, και την προλογίζει ο Γιώργος Παπανικολάου, καθηγητής του Stanford) έχει αποσπάσει διεθνώς τα καλύτερα σχόλια, οπότε το ερώτημα είναι προφανές: Γιατί η Ακαδημία Αθηνών επιτίθεται εναντίον αυτού του βιβλίου (που στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης);

Στην επιστημονική κοινότητα είθισται οι διαφωνίες να προέρχονται από πρόσωπα. Και μάλλον δεν θεωρείται δεοντολογικό ένας φορέας, ή πολύ περισσότερο ένας θεσμός, να επιτίθεται εναντίον ενός ερευνητή ο οποίος καταθέτει την άποψή του.

Πριν από λίγους μήνες, στην παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, δημιουργήθηκαν μικροεπεισόδια από «κάποιους» οι οποίοι κατήγγειλαν συγκεκριμένο κεφάλαιο του βιβλίου επειδή ασχολήθηκε και με τη σχέση του κορυφαίου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή με τους Ναζί. Ωστόσο από το βιβλίο δεν προκύπτει κάτι τέτοιο, απλώς η συγγραφέας στο πλαίσιο της έρευνάς της αναζήτησε τους λόγους για τους οποίους ο Καραθεοδωρή επέλεξε την παραμονή του στη ναζιστική Γερμανία. Και καταγράφει τη ζωή του υπό το χιτλερικό καθεστώς.

Στη «συνείδηση» της αγοραίας ελληνολατρείας ο μεγάλος Καραθεοδωρή έχει μυθοποιηθεί περίπου ως ο Μέγας Αλέξανδρος των σύγχρονων μαθηματικών και μάλιστα έχει πολλές φορές υπερτονιστεί η συμβολή του στη διατύπωση της θεωρίας της σχετικότητας από τον Αϊνστάιν. Ενώ αντίθετα, όπως σημειώνει ο Αλέξανδρος Κύρτσης (καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθήνας), ήταν «σπουδαία και η δουλειά του πάνω στη Θερμοδυναμική».

Από άλλον κόσμο

Ο Καραθεοδωρή ήταν μια προσωπικότητα ενός άλλου κόσμου. Εζησε σ’ έναν άλλο κόσμο. Και η προσπάθεια από εθνικιστικούς κύκλους να ενταχθεί σ’ ένα αιώνιο πάνθεον «Μεγαλοϊδεατισμού» ουσιαστικά δημιούργησε αντί για την εικόνα, την αγιογραφία ενός σημαντικού επιστήμονα. Και αυτήν την κατασκευή καταφέρνει να την αναδείξει, να τη διαχειριστεί και να την ξεπεράσει με την έρευνά της η Μαρία Γεωργιάδου (φυσικός) στην υπό συζήτηση βιογραφία.

Ο Καραθεοδωρή εντάχθηκε στην «κατασκευή ηρώων - αγίων» ουσιαστικά λόγω της στενής του σχέσης με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, οπότε και ανέλαβε την ίδρυση στη Σμύρνη του «Πανεπιστημίου της Ιωνίας». Ο Καραθεοδωρή, δέκα χρόνια μετά, και πάλι ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση των ελληνικών πανεπιστημίων. Ωστόσο επέλεξε, όπως πολλοί άλλοι συνάδελφοί του, να παραμείνει στη ναζιστική Γερμανία τα κρίσιμα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Για να εξηγηθούν οι λόγοι που ο Καραθεοδωρή δεν αντιτάχθηκε στο Γ΄ Ράιχ και το εκπροσώπησε στα διεθνή συνέδρια μαθηματικών καθώς και γιατί δεν υπάρχει πουθενά μια δήλωση αντίθεσής του στη γερμανική εισβολή και κατοχή στην Ελλάδα, χρειάζονται επιχειρήματα τα οποία η Μαρία Γεωργιάδου τα αναζήτησε από τον 16ο αιώνα βρίσκοντας τις ρίζες της οικογένειάς του μεταξύ Χίου, Μασσαλίας και Κωνσταντινούπολης. Η συγγραφέας προτίμησε από τη συνήθη τακτική της αποσιώπησης ή του θυμιάματος, την επιστημονική - αρχειακή έρευνα. Και τα κατάφερε τόσο καλά ώστε να αναδειχθεί όχι μόνο η έντονη προσωπικότητα ενός μαθηματικού, αλλά και το πλαίσιο μιας εποχής που είναι πιο σύνθετη απ’ όσο θέλουν οι οπαδοί της ιστορίας του «καλού και των κακών».

Ο Καραθεοδωρή ήταν ελληνο-οθωμανός. Γεννήθηκε στη Γερμανία το 1873. Ο πατέρας του Στέφανος ήταν σημαντικό στέλεχος του οθωμανικού υπουργείου Εξωτερικών, εκείνη την εποχή, α΄ γραμματέας της οθωμανικής διπλωματικής αποστολής στη Γερμανία. Ανάμεσα στο 1840 και στο 1912, 15 ελληνο-οθωμανοί (ή «νεοφαναριώτες») διπλωμάτες υπηρέτησαν επικεφαλής διπλωματικών αποστολών της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από αυτούς οι 12 ήταν συγγενείς του Καραθεοδωρή (και πάντως δεν υπηρέτησαν τα ελληνικά συμφέροντα).

Άλλωστε και ο Κωνσταντίνος έγινε δεκτός ως Οθωμανός στη στρατιωτική ακαδημία του Βελγίου, όπου ο πατέρας του υπηρέτησε μετά τη Γερμανία. Η επαφή του με τον ελληνισμό έγινε αρκετά αργότερα, με το Κρητικό ζήτημα και τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Στη Γερμανία των Ναζί

Οπως εξηγεί ο Κώστας Γαβρόγλου (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθήνας), «η κ. Γεωργιάδου μέσα από την εξαντλητική μελέτη ενός εντυπωσιακού αριθμού αρχείων σε χώρες της Ευρώπης, των ΗΠΑ, το Ισραήλ και την Τουρκία που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τον Καραθεοδωρή, ανασυγκροτεί το εξαιρετικά σύνθετο κλίμα στα Πανεπιστήμια της Κεντρικής Ευρώπης και των σχέσεων ανάμεσα στους επιστήμονες, οι οποίοι ήταν και «υπεύθυνοι» για τις ριζοσπαστικότερες αλλαγές που έγιναν σχετικά με τους τρόπους θέασης της φύσης μετά τον 17ο αιώνα. Ανάμεσα στα πολλά που πραγματεύεται η κ. Γεωργιάδου, είναι και η παραμονή του Καραθεοδωρή στη Γερμανία μετά την άνοδο των Ναζί και καθ’ όλη τη διάρκεια του Πολέμου, παρά το γεγονός ότι είχε τη δυνατότητα να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ».

Αυτή είναι και η «ταμπακιέρα». Η Μαρία Γεωργιάδου παραθέτει όλες τις διώξεις φίλων και συνεργατών του Καραθεοδωρή ώστε είναι δύσκολο κανείς να υποστηρίξει πως «δεν ήξερε». Αλλά δεν απαιτεί από αυτόν ηρωισμούς. Η βαθιά ελιτίστικη αντίληψη του κοσμοπολίτη Καραθεοδωρή μοιάζει με αυτήν των αξιωματικών της πρωσικής αριστοκρατίας, οι οποίοι πολέμησαν για τη Γερμανία υπό τον Χίτλερ, ενώ ταυτόχρονα οργάνωναν τη δολοφονία του. Οπως λέει ο Κώστας Γαβρόγλου, η απόφαση του Καραθεοδωρή να μείνει στη Γερμανία στη διάρκεια των Ναζί ήταν μία απόφαση ίδια με αυτήν που είχαν πάρει εκατοντάδες Γερμανοί πανεπιστημιακοί, μεγάλο τμήμα των οποίων δεν ήταν Ναζί ούτε καν συμπαθούντες.

Η αφήγηση της κ. Γεωργιάδου πραγματεύεται ένα σύνθετο πλέγμα συνθηκών μέσα στις οποίες πορεύεται ο Καραθεοδωρή με τις αντιφάσεις του: «Το 1915 υπογράφει την περίφημη διακήρυξη ότι ο γερμανικός πολιτισμός είναι συνώνυμος με τον μιλιταρισμό. Δεν υπογράφει καμία διακήρυξη υπέρ των Ναζί, αλλά και δεν κάνει απολύτως τίποτα για να υπερασπισθεί τους συναδέλφους του που πρέπει να εγκαταλείψουν τα πανεπιστήμια μέσα σε λίγες εβδομάδες το 1933 – ό,τι ακριβώς έκαναν και άλλοι πολλοί γνωστοί Γερμανοί καθηγητές. Δεν είπε τίποτα για να υπερασπισθεί τον Αϊνστάιν, ενώ τo 1935 το βαυαρικό υπουργείο Παιδείας τον διορίζει να εκπροσωπήσει τη Γερμανία στη Διεθνή Μαθηματική Ενωση».

Αυτά είναι ντοκουμέντα που περιλαμβάνονται στη βιογραφία που έγραψε η Μαρία Γεωργιάδου. Όπως και η συχνή του αλληλογραφία με τον Suss, τον ναζιστή «κομισάριο» των μαθηματικών.

Η Σύγκλητος της Ακαδημίας επιχειρώντας να «απαντήσει» στη Μαρία Γεωργιάδου αναφέρεται σε (ευνοϊκά) σχόλια των σημαντικών επιστημόνων της ίδιας περιόδου Behtke, Perron και του Ν. Κριτικού, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζεται ότι ο μεν πρώτος υποστηρίχθηκε επαγγελματικά στη ναζιστική Γερμανία από τον Καραθεοδωρή, ο δεύτερος ήταν στενός του συνεργάτης την ίδια εποχή στη Γερμανία, ενώ για τον Ν. Κριτικό η Μαρία Γεωργιάδου αναφέρει πως όταν μίλησε για τον Καραθεοδωρή αγνοούσε πως από το βιβλίο επισκεπτών της οικογένειας Καραθεοδωρή στη Γερμανία λείπουν οι σελίδες από το 1941 ώς το 1945. «Γιατί άραγε;», αναρωτιέται η βιογράφος…

Ο Καραθεοδωρή, καταλήγει η Μαρία Γεωργιάδου, ήταν μεγάλος επειδή ήταν αυτός που ήταν και όχι επειδή ανταποκρινόταν στην απλοϊκή εικόνα που δημιουργήθηκε μεταγενέστερα γι’ αυτόν...

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

O Albert Einstein, o Constantin Carathéodory και ο χρόνος

Για να κατανοήσουμε τη συμβολή του Carathéodory στη θεμελίωση της Γενικής Σχετικότητας του Einstein, το μόνο στοιχείο που είναι αντικειμενικό είναι οι ιστορικές πηγές.

O Albert Einstein δημοσίευσε στο γερμανικό περιοδικό Annalen der Physik, το άρθρο του Die Grundlage der allgemeinen Relativitätstheorie το 1916. Ακριβέστερα το άρθρο του στάλθηκε στις 20 Μαρτίου 1916. Στην πρώτη σελίδα (βλ. Relativitatstheorie) αναφέρονται ονόματα μαθηματικών που ανέπτυξαν τον διαφορικό λογισμό «absoluten Differential Kalkül» ο Gauss, o Riemann και ο Christoffel. O Einstein αναφέρεται και στον Minkowski, αλλά μόνο για την ειδική σχετικότητα. Ενώ διευκρινίζει τον ρόλο του Ricci και του Levi-Civita στη θεωρητική φυσική. Είναι οι πρώτοι που εισήγαγαν την έννοια του τανυστή που γενικεύει το διάνυσμα. Η πιο σημαντική του αναφορά, όμως, γίνεται για τον φίλο του, τον μαθηματικό Marcel Grossmann. Πιο συγκεκριμένα, γράφει:
«Endlich sei an dieser Stelle dank bar meines Freundes, des Mathematikers Grossmann, gedacht, der mir durch seine Hilfe nicht nur das Studium der einschlägigen mathematischen Literatur ersparte, sondern mich auch beim Suchen nach den Feldgleichungen der Gravitation unterstützte.»

Και γράφει συγκεκριμένα για τη βοήθεια (Hilfe) που του πρόσφερε ο φίλος του. Όμως ο ίδιος ο Einstein είχε ήδη δημοσιεύσει ένα άλλο άρθρο το 1915 με τίτλο Die Feldgleichungen der Gravitation (βλέπε άρθρο) και ακόμα ένα πάλι το 1915 με τίτλο Erklarung der Perihelionbewegung der Merkur aus der allgemeinen Relativitätstheorie όπου εξηγούσε το φαινόμενο της μετακίνησης του περιήλιου του πλανήτη Ερμή.

Από την άλλη πλευρά, αν εξετάσουμε τις πρώτες ανταλλαγές επιστολών του Einstein και του Carathéodory, έχουμε τα εξής αποτελέσματα:

- Επιστολή Einstein προς Carathéodory 6 Σεπτεμβρίου 1916
- Επιστολή Einstein προς Carathéodory 10 Σεπτεμβρίου 1916
- Επιστολή Carathéodory προς Einstein 16 Δεκεμβρίου 1916

Κατά συνέπεια η συμβολή του Carathéodory δεν αφορά καθόλου τη δημιουργία της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Και η χρονολογία είναι ξεκάθαρη όσον αφορά σ’ αυτό το θέμα. Βλέπουμε επιπλέον ότι ο Einstein δεν παραλείπει να αναφέρει ονόματα επιστημόνων που τον βοήθησαν στα άρθρα. Και θα κάνει το ίδιο και με τον Carathéodory για την αξιωματική θεμελίωση της θεωρίας του. Κατά κάποιο τρόπο ό,τι έκανε ο Minkowski για την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, το έκανε ο Carathéodory για τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Και μάλιστα είναι ο ίδιος ο Einstein που παρουσίασε το έργο του Carathéodory στην Ακαδημία. Οι σχέσεις τους ήταν καθαρά επιστημονικές, αλλά υπήρχε μια ειλικρινής αλληλοεκτίμηση γενικά ως επιστήμονες. Αυτό είναι λοιπόν το πλαίσιο της έρευνας περί συμβολής του Carathéodory στη θεωρία του Einstein και τίποτα άλλο.

Νίκος ΛΥΓΕΡΟΣ

Καραθεοδωρή (Karathe 'odory) και τουριστική ανάπτυξη

Για την επιστημονική εμβέλεια και την πνευματική ευρύτητα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή έχουν γραφτεί αρκετά και μάλιστα από επιστήμονες που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην ανάδειξη ενός επιστήμονα παγκοσμίου κύρους.

Ωστόσο, η ζωή και το έργο του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού ευτύχησε πρόσφατα να αποκτήσει «στέγη» σ' έναν μουσειακό χώρο στην Κομοτηνή και να γίνει ευρύτερα γνωστός στο ελληνικό κοινό.

Ήδη οι επισκέψεις έχουν ξεπεράσει τις αρχικές προσδοκίες καθώς το Μουσείο έχει φιλοξενήσει περισσότερα από 1.100 παιδιά την πρώτη εβδομάδα της λειτουργίας του. «Τα τηλέφωνα χτυπάνε συνέχεια, σε σημείο που είμαστε αναγκασμένοι να μεταθέτουμε τα ραντεβού άλλες ημέρες», λέει με περισσή ικανοποίηση ο Σάκης Λιπορδέζης, διευθυντής του Μουσείου Καραθεοδωρή και ένας εκ των ερευνητών που πάσχισαν για τη δημιουργία του χώρου. «Περιμένουμε παιδιά από Αθήνα, Θεσσαλονίκη ακόμη και από Κύπρο», σημειώνει.

«Υπάρχει μεγάλη απήχηση από τα σχολεία που επισκέπτονται το Μουσείο. Να φανταστείτε ότι αυτό το Σαββατοκύριακο έχουμε δώδεκα ραντεβού από σχολεία που έρχονται για εκδρομή», συμπληρώνει ο δήμαρχος της Κομοτηνής και αποκαλύπτει τα μελλοντικά σχέδια που θα συνδεθούν με το όνομα Καραθεοδωρή.

«Πέρα από το Μουσείο έχουμε και ένα ίδρυμα Καραθεοδωρή το οποίο θέλουμε να το μετατρέψουμε σταδιακά σ' ένα χώρο όπου κάθε δύο χρόνια θα παρουσιάζονται τα νέα δεδομένα της μαθηματικής επιστήμης. Πιστεύουμε ότι και σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης θα το πετύχουμε».

Νίκολα Τέσλα - ο θαυμαστός κόσμος της επιστήμης

«Eχουμε πολλά μνημεία των παρελθόντων χρόνων, έχουμε παλάτια, πυραμίδες, ελληνικούς ναούς και καθεδρικές εκκλησίες του χριστιανικού κόσμου. Σε αυτά αποδεικνύεται η ισχύς των ανθρώπων, η σπουδαιότητα των εθνών, η αγάπη για την τέχνη και η αφοσίωση στη θρησκεία.

Αλλά, το μνημείο στο Νιαγάρα έχει κάτι ξεχωριστό, σε μεγάλη αρμονία με τις τωρινές σκέψεις και τάσεις μας. Είναι μνημείο αντάξιο της επιστημονικής εποχής μας, πραγματικό μνημείο διαφωτισμού και ειρήνης. Σηματοδοτεί την αρχή της καθυπόταξης των φυσικών δυνάμεων στην υπηρεσία του ανθρώπου, την κατάργηση πρωτόγονων μεθόδων και την ανακούφιση εκατομμυρίων ανθρώπων από την ανέχεια και τη δυστυχία».

σύντομο αυτό κείμενο, από την ομιλία του φυσικού και εφευρέτη Νίκολα Τέσλα, στα εγκαίνια του υδροηλεκτρικού σταθμού στο Νιαγάρα, περιγράφεται το κίνητρο του πλούσιου επιστημονικού του έργου.

Γνωστές και άγνωστες εφευρέσεις, μακέτες και λειτουργικά μοντέλα, του Νίκολα Τέσλα, του ανθρώπου που χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες της σύγχρονης εποχής, κείμενα, σημειώσεις από τα ημερολόγιά του και φωτογραφίες από τη ζωή του παρουσιάζονται στην έκθεση «Ο θαυμαστός κόσμος του ηλεκτρισμού του Τέσλα», που θα φιλοξενήσει το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από την Κυριακή 5 Απριλίου έως τις 12 Απριλίου του 2009.

Πρόκειται για την περιοδεύουσα έκθεση του Μουσείου Νίκολα Τέσλα του Βελιγραδίου, η οποία παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, με προηγούμενους σταθμούς το Περθ της Αυστραλίας, το Βανκούβερ του Καναδά, τη Βιέννη της Αυστρίας και το Στρασβούργο της Γαλλίας.

Ο Νίκολα Τέσλα ήταν εφευρέτης του εναλλασσόμενου μαγνητικού πεδίου, της επαγωγικής μηχανής, του πολυφασικού εναλλασσόμενου ρεύματος, της γεννήτριας και του πλήρους συστήματος παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, των ραδιοκυμάτων κ.ά.

Το 1912 του απονεμήθηκε από κοινού με τον Έντισον το Νόμπελ Φυσικής, αλλά αρνήθηκε να το δεχθεί.

H μοναδική μάρκα αποκλειστικά ηλεκτρικών αυτοκινήτων φέρει το όνομά του για να τιμήσει αυτόν τον μεγάλο Σέρβο επιστήμονα. Το τελευταίο της χλιδάτο μοντέλο (sport coupe) έχει αυτονομία 450 χλμ και τελική 250 km/hr , ενώ η τιμή του αναμένεται γύρω στις 100.000 ευρώ.

Ένας ομαδικός τάφος ερμητικά κλειστός

«... βγήκα ψηλά και πλάγιασα σε πέτρα σε λιθάρι
κι εκεί ήταν μνήμα κλέφτικο, θαμμένο παλικάρι
δεν τόειδα και το πάτησα απάνω στο κεφάλι
κι ακούω το μνήμα να βογγά βαριά ν’ αναστενάζει:
για πάρε μάνα μ’ το κορμάκι μου και θάψτο στο χωριό μου..»
Δημοτικό τραγούδι

Tα φαντάσματα του Νίκου Ζαχαριάδη, του Γούσια (Γιώργκ Βοντίτσιου) και του Μήτσου Βλαντά πλανώνται πάνω από την ακριτική Φλώρινα, εκεί όπου τον Φεβρουάριο του 1949 οδήγησαν τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) σε μια από τις πλέον οδυνηρές ήττες του που σηματοδότησε τη οριστική συντριβή του ένοπλου κινήματος του ΚΚΕ λίγους μήνες μετά στον Γράμμο.

Στις παρυφές της ακριτική πόλης, επτακόσιοι και πλέον νεκροί βρίσκονται παραχωμένοι σε ένα χωράφι, όπου μαχητές του ΔΣΕ ετάφησαν μετά τη μάχη της Φλώρινας κρατώντας ανοιχτή μια πληγή του εμφυλίου πολέμου. Είναι ίσως ο μοναδικός γνωστός ομαδικός τάφος σε όλη την Ευρώπη που παραμένει ερμητικά κλειστός, δείγμα ότι οι συνέπειες της αδελφοκτόνας σύγκρουσης δεν έχουν εξαλειφθεί εξήντα χρόνια μετά.

Μυστικό οι 713 νεκροί

Νύχτα 11ης Φεβρουαρίου 1949. Ισχυρή δύναμη του ΔΣΕ υπό τ διοίκηση του Γούσια και την πολιτική καθοδήγηση του Βλαντά επιτίθεται στη Φλώρινα με σκοπό να την καταλάβει και να την ανακηρύξει πρωτεύουσα της «Ελεύθερης Ελλάδας». Η μάχη με τις δυνάμεις του Εθνικού Στρατού (ΕΣ) και της Χωροφυλακής που υπερασπίζονταν την πόλη ήταν λυσσώδης και τελείωσε μια μέρα αργότερα με υποχώρηση των αντάρτικων μονάδων.

Ο ΔΣΕ άφησε στο πεδίο της σύγκρουσης 713 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, πολλοί εξ αιτών αμούστακα παιδιά που είχαν στρατολογηθεί βίαια κατά την επίσης αποτυχημένη επιχείρηση κατάληψης της Νάουσας. Οι απώλειες του Εθνικού Στρατού ήταν 44 νεκροί και 35 τραυματίες.

Αφού οι αντάρτες ετράπησαν σε φυγή, ο στρατός συγκέντρωσε τους νεκρούς του αντιπάλου και με μπουλντόζες τους έθαψε σε μεγάλο ομαδικό τάφο στην τοποθεσία «Άγιος Γεώργιος», στην άκρη της πόλης.

Έκτοτε η Φλώρινα, τυλιγμένη στο σάβανο της τραγωδίας, έκρυψε στα σπλάχνα της το φοβερό μυστικό, για το οποίο όλοι συζητούσαν χαμηλόφωνα, αλλά ουδείς τολμούσε να μιλήσει ανοιχτά.

Η μετεμφυλιακή περίοδος υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή στην περιοχή, καθώς οι συνέπειες της σύγκρουσης πολλαπλασιάστηκαν από το ενδεχόμενο ενοχοποίησης με αντεθνικά χαρακτηριστικά κάθε διαφορετικής προσέγγισης - λόγω και του μακεδονικού ζητήματος. Η έκφραση οποιασδήποτε συμπάθειας για τους ηττημένους ήταν απαγορευμένη, ο φόβος της στοχοποίησης μεγάλος. Η πόλη, κλεισμένη στον εαυτό της προκειμένου να επιβιώσει, δεν τολμούσε να ανοίξει συζήτηση για τέτοιο θέμα ακόμη και έως τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.

Τότε για πρώτη φορά τέθηκε ζήτημα στο δημοτικό συμβούλιο Φλώρινας από τον πρόεδρό του κ. Τάσο Βασιλείου, που έφερε πρόταση να χαρακτηριστεί το χωράφι με τον ομαδικό τάφο «χώρος ειδικού προορισμού». Όπως λέει, η πρόταση όχι μόνο δεν συζητήθηκε αλλά δεν την ψήφισαν ούτε μέλη της παράταξής του. Ο κ. Βασιλείου επισημαίνει τον ρόλο του παντοδύναμου τότε μητροπολίτη Αυγουστίνου Καντιώτη: «Ο Καντιώτης έδειξε σε αυτό το θέμα μικροψυχία, επειδή σκεπτόταν σαν πολιτικός που δεν είχε να κερδίσει τίποτα».

Ανέγερση μνημείου

Κάποιοι συγγενείς αγνοούμενων ανταρτών μετέβαιναν κατά καιρούς στη Φλώρινα και άναβαν κρυφά ένα κερί στο χωράφι, με την ελπίδα ότι στον ομαδικό τάφο ήταν ο δικός τους άνθρωπος. Σκέψη βεβαίως για εκταφή και αναγνώριση των νεκρών δεν γινόταν.

Το ΚΚΕ και άλλες δυνάμεις της Αριστεράς επιδόθηκαν σε αγώνα για τ μετατροπή του χωραφιού σε ιστορικό χώρο, αλλά η έκταση ανήκει σε ιδιώτη, που ζητάει οικονομικά ανταλλάγματα τα οποία κρίνονται ασύμφορα από τους διεκδικητές Κατά καιρούς το ΚΚΕ οργανώνει εκδηλώσεις στον χώρο και μάλιστα τοποθετεί επιτύμβιες στήλες τις οποίες όμως καταστρέφουν άγνωστοι.

Η οικονομολόγος κ. Κατίνα Λατίφη, που έχει ξεκινήσει διαδικασία συγκέντρωσης υπογραφών για την ανάδειξη του χώρου, αφήνει αιχμές εναντίον του ΚΚΕ για τους χειρισμούς του και λέει πως «η αριστερά είναι υπεύθυνη που ξέχασε τόσα χρόνια τα παιδιά της».

Σε κάθε περίπτωση, η Φλώρινα κουβαλάει επί μισό και πλέον αιώνα ένα βαρύ φορτίο. Ο δήμαρχός της κ. Στέφανος Παπαναστασίου λέει ότι ο χρόνος έχει ωριμάσει για να διευθετηθεί η εκκρεμότητα. Πώς θα γίνει αυτό; «Ο δήμος έχει συγκροτήσει φάκελο για την τροποποίηση της πολεοδομικής μελέτης. Το χωράφι θα μετατραπεί σε χώρο πρασίνου και με αυτόν τον τρόπο ανοίγει ο δρόμος για την ανέγερση μνημείου».

Άρθρο του Σταύρου Τζίμα στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (31/3/09)